دبیر سوگواره «شبیه حسین» معتقد است لازمه احیای تعزیه پرداخت بیش از پیش به این هنر و همکاری وزارت ارشاد و وزارت گردشگری به‌صورت مشترک در این مسیر است.
به نقل از روژان نیوز – هنرهای نمایشی در طول تاریخ کشورهای متمدن سابقه بالایی داشته‌اند و تقریباً تمامی این کشورها نمایشی آئینی سنتی را به‌عنوان پیشانی فرهنگی خود معرفی کرده‌اند. تمامی این نمایش‌های سنتی از «تعزیه»، «کابوکی» و «بونراکو» ژاپن و سایه بازی‌ها و ماهایانای چینی گرفته تا «کاتالاکی» هندی همه‌وهمه پرتوی از انوار فرهنگی تاریخی آن کشورها به‌شمار می‌رود و حفظشان به‌اندازه حفظ تمامی شناسنامه فرهنگی یک تمدن ارزش خواهد داشت.
در ایران اسلامی همواره آیین‌های سنتی پیوندی محکم با اصول اعتقادی دارند و یکی از مهم‌ترین آنها نماینده ایرانی نمایش‌های سنتی یعنی «تعزیه» و یا «شبیهخوانی» است. تعزیه ایرانی یکی از تاریخی‌ترین و اصیل‌ترین نمایش‌های آیینی سنتی به‌شمار می‌رود که از گستره بسیار زیادی بهره می‌برد.
این هنر آیینی سنتی با بیش از 540 مجلس نوشته‌شده از عالم ذرّ تا قیامت، هنری است که توانایی انتقال مفاهیم والای معنوی و تربیتی را داشته و حتی موسیقی سنتی ایران، ماندگاری خود را مدیون اجرای موسیقایی تعزیه است. هنری که بیشتر به آن نگاه مناسبی شده و نیازمند تلاشی جدی برای احیا است.
این روزها مجالس تعزیه حضرت سیدالشهدا (ع) در حوزه هنری و در قالب سوگواره «شبیه حسین» در حال برگزاری است.
به همین مناسبت به سراغ محسن میرزاعلی دبیر این جشنواره و از تعزیه‌خوانان و نقالان کشور رفتیم تا در رابطه با تعزیه و سوگواره «شبیه حسین» گفت‌وگویی داشته باشیم.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو را مشاهده می‌کنید.
فعالیت شما در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری و درباره تعزیه از کجا شروع شد و چه عملکردی داشتید؟
من فکر می‌کنم سال 94 یا 95 آقای زارعی مسئولیت دفتر تعزیه و نمایش‌های آیینی حوزه هنری را به من سپردند و من حدود چهار، پنج سال مسئولیت دفتر تعزیه و نمایش‌های آیینی حوزه هنری را برعهده داشتم. البته یک سالی می‌شود که از این مسئولیت کناره‌گیری کردم تا به برخی از کار‌هایم برسم و فقط در طرح‌ها به‌عنوان مجری طرح حضور دارم.
در این سال‌ها چه اقداماتی را انجام دادید؟
در این چهار، پنج سالی که در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری حضور داشتم، کارهای بزرگی را انجام دادیم، اعم از نقالان علوی که چهار دوره برگزار شده، بعد از بیانات مقام معظم رهبری درباره بها دادن به زبان فارسی، ادبیات ایرانی؛ ما اولین جشنواره ملی با موضوع شاهنامه، یعنی نقالی و شاهنامه‌خوانی که مجموعه‌اش می‌شود نقشا را برگزار کردیم که در نوع خودش یک اتفاق بزرگ و بی‌نظیر بود. در کنار نقالی، گونه دیگری از روایتگری که تاریخچه کهن در کشور ما دارد تعزیه است، در ماه رمضان و اوایل کرونا به این هنر هم ورود کردیم که این کار سبب ایجاد جریانی میان تعزیه‌خوانان سراسر کشور شد تا متوجه این مسئله شویم که در پلتفرم‌های مجازی هم می‌شود تعزیه را اجرا کرد. فکر می‌کنم رکورد 75 هزار نفره در ضبط تعزیه‌ها به‌صورت آنلاین زده شد.
جای خالی تعزیه در رسانه‌ملی حس می‌شود
نقطه شروع سوگواره «شبیه حسین» از کجا بود؟
بعد از تمامی رویدادها و اتفاقاتی که رقم‌زده شد جای خالی تعزیه را در رسانه ملی حس کردیم. بر آن شدیم که اولین سوگواره «شبیه حسین» ضبط و از شبکه چهار پخش شود، از تعزیه‌خوانان برجسته استفاده کردیم، تعزیه‌ها طبق مقتل آن، در 10 مجلس آماده و پخش شد و امسال هم باز بنا بر همان دغدغه و تکلیف و وظیفه خادمی امام حسین (ع) و ادای دین به هنرمندان آیینی، امروز هم دومین سوگواره «شبیه حسین» (ع) را شروع کردیم.
دوره دوم سوگواره چه تفاوتی نسبت به دوره قبل آن دارد؟
امسال یک تفاوتی دارد؛ تعزیه‌ها به‌صورت آنلاین پخش می‌شوند و بعد از آن از دل این تعزیه‌ها 45 دقیقه تعزیه استخراج و از طریق رسانه ملی برای مخاطبانی که شاید دسترسی به اینترنت و فضای مجازی نداشتند پخش می‌شود تا این افراد هم مخاطب تعزیه باشند. تفاوت دیگری که سعی کردیم نسبت به سال‌های قبل ایجاد کنیم، استفاده از پیشکسوت‌های صاحب‌نام در سوگواره «شبیه حسین» بود که سن‌هایشان از 75-70 شروع می‌شود و انصافاً هم سنگ تمام گذاشتند و اتفاقی عالی رقم خورد. در همین راستا هر شب دو، سه تجلیل از پیشکسوتان داریم و هر شب تعزیه‌مان را به یک شهیدی هدیه می‌کنیم.
استقبال هنرمندان و تعزیه‌خوانان از این سوگواره چگونه بود؟
ما وقتی اولین دوره سوگواره را برگزار کردیم با استقبال هنرمندان، تعزیه‌خوان‌ها که از صاحب‌نام‌ها، آشنایان و سرشناسان این عرصه هستند، مواجه شدیم که علاقه بسیاری برای شرکت در این رویداد داشتند.
استقبال مردمی چگونه بود؟
مردم هم استقبال خوبی نشان دادند. شب اول برگزاری مجلس تعزیه در پایان مجلس 5 هزار نفر مخاطب آنلاین ما بودند. این یعنی استقبال. دیشب هم مخاطبمان بیشتر شده بود، یعنی تا نزدیک 10 هزار بازدید هم شده بوده؛ قطعاً این شب‌ها بیشتر هم خواهد شد چراکه تعزیه در جان و روح ایرانیان حضور دارد.
تعزیه در تمامی ابعاد زندگی ایرانی حضور دارد
لزوم وجود چنین برنامه‌هایی به جهت پرداختن به تعزیه چیست؟
کشور ما کشور اسلامی است، ایران اسلامی مهد هنرهایی است که با جان و روح مخاطب سروکار دارد و همه این هنرها باعث رشد و تعالی انسان می‌شود. تعزیه یک ریشه‌ای در وجود ایرانی دارد. حالا اگر ما بخواهیم از بحث سیاوشان هم شروع کنیم، می‌بینیم که این نوع نمایش قدمت چندین هزارساله دارد، اما تعزیه یا شبیهخوانی در تاروپود مردم نشسته، یعنی هنری است که شما غیرممکن است در روستاها یا شهرستان‌ها نامش بیاید و کسی آن را نشناسد، غیرممکن است که یک‌بار هم نشده باشد یک ایرانی تعزیه ندیده باشد، غیرممکن است حتی یک ایرانی عمویش، پدربزرگش یا اقوامش در تعزیه شرکت نکرده باشند. در تعزیه معارف علوی، معارف اهل‌بیت (ع) به‌وفور دیده می‌شود، مکتبی است که انسان‌ساز است، تعزیه باعث رشد مخاطب می‌شود، درس‌ها و آموزه‌هایی که در تعزیه از سیره اهل‌بیت (ع) خصوصاً جناب سیدالشهدا (ع) گرفته و جاری و ساری شده، این‌ها را مخاطب دریافت می‌کند؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم که این‌ها حتماً باید در جامعه وجود داشته باشد، چرا که نه‌تنها برای مخاطب وجهه سرگرمی دارد بلکه با تاریخ مقاتل آشنا می‌شود و از آنها درس‌هایی را می‌گیرد برای زندگی و در آرامش زندگی‌کردن.
آیا انجام این قبیل اقدامات برای احیای تعزیه در کشور مناسب است؟
من فکر می‌کنم برای احیای تعزیه که البته قطعاً خود امام حسین (ع) باید نظر کند و به مدد اهل‌بیت (ع) باشد، اما این‌گونه مجالس می‌تواند هم حمایت مالی داشته باشد برای اهالی تعزیه که تعدادشان خیلی زیاد است و باید این اتفاق بیفتد، خیلی‌ها شغلشان همین است، تعزیه باید بنا بر نیاز جامعه احیا شود و از آن‌گذشته، پرچم سیدالشهدا (ع) باید در این کشور برافراشته باشد، چرا که ما شیعه هستیم و چه هنری بالاتر از هنر تعزیه که متعلق به جناب سیدالشهدا (ع) است.
جایگاه تعزیه در دسته‌های هنری کشور را چگونه می‌بینید؟ آیا به‌قدر لزوم به آن اهمیت داده می‌شود؟
در مورد جایگاه تعزیه، از نظر من که شاید این بخش یک مقدار تعصبی هم باشد؛ جایگاه تعزیه از همه هنرها خیلی بالاتر است. به چه دلیل؟ چون هنرمندانی در تعزیه حضور دارند که به نظر من از بازیگران سینما، از بازیگران تئاتر، از حتی خواننده‌هایی که دارند می‌خوانند بهترند چراکه شکل خواندن در تعزیه، به‌طوری‌که سوار بر اسب است و دارد می‌خواند، بدون اینکه شما ذره‌ای نفس زدن این آدم را حس کنید بسیار سخت است. من بعید می‌دانم یک خواننده موسیقی بتواند سوار اسب شود و با آن سرعتی که دارد تاخت می‌کند، بخواهد در دستگاه چهارگاه و در آن اوج آوازی بخواند؛ هنرمندان تعزیه واقعاً بی‌نظیرند، اما به آن جایگاهی که باید باشند نرسیده و توجهی به آن ها نمی‌شود، اما جدا از اینکه چند نفر از استادان بزرگ تعزیه تلاش بسیاری کردند برای معرفی این هنر؛ تعزیه در یونسکو ثبت جهانی شد که من این افتخار را داشتم در دو پرونده ثبت جهانی‌اش حضور داشتم، اما می‌بینیم که هنوز مهجور است.
لازمه احیای تعزیه همکاری وزارت ارشاد و وزارت گردشگری است
چه پیشنهادی برای ارتقای جایگاه تعزیه در کشور دارید؟
من امروز می‌خواهم خواهش کنم از آقای ضرغامی، چون ایشان مدیر صداوسیمای ما بودند و الان هم با انتخاب آقای رئیسی وزارت میراث فرهنگی کشور را پذیرفتند، من فکر می‌کنم در مسیر بها دادن به تعزیه و هنر آئینی نه‌تنها ارشاد وظیفه حمایت دارد بلکه میراث‌فرهنگی مسئولیتش خیلی سنگین‌تر است، و حتی پرونده‌اش از طریق میراث‌فرهنگی برای ثبت جهانی به یونسکو رفت. من از آقای ضرغامی به‌عنوان یک هنرمند آیینی خواهش می‌کنم تا به این مهم بها دهند و اگر این اتفاق رخ دهد، می‌تواند در زندگی روزمره افراد تأثیر بسزایی بگذارد.
نیازمند موزه و محل مخصوص اجرای تعزیه هستیم
پیشنهاد شما به وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی برای سامان دادن به هنر تعزیه چیست؟
حقیقتاً به دل من به‌عنوان یک هنرمند این است که آقای اسماعیلی کارهای بزرگی را انجام خواهند داد، اما نکته‌ای که خیلی برای من مهم است این است که تعزیه و نقالی نیاز به یک موزه تخصصی و یک مکان خاص برای اجرای تعزیه و نقالی دارد. من خواهشم این است که همانگونه که ما برای تئاتر سالن‌هایی را ساختیم، برای ارائه تعزیه هم در کشور یک جایگاهی ایجاد شود، همچنین یک موزه تخصصی و این امر را به ما که اهالی تعزیه و روایتگری هستیم بسپارند، چرا که ما می‌دانیم که چگونه باید آن مکان اداره شود و اینکه مردم بیایند و ببینند چه بوده هنر ما و به کجا رسیده، تاریخچه تعزیه را، تاریخچه روایتگری را و این نه‌تنها تلاش جناب آقای اسماعیلی، بلکه توان آقای ضرغامی را هم می‌طلبد.
