در دو سال گذشته با شیوع اپیدمی کووید ۱۹ به نظر میرسد که بازار کتاب و کتابخوانی در ایران تکانی هر چند ناچیز به خود دیده باشد، برخی کتابفروشان از افزایش فروش خود سخن گفته‌اند. باید دید که این افزایش به مانند خود کرونا همه‌گیر بوده است یا خیر؟
به نقل از روژان نیوز ، وضعیت کتاب و کتابخوانی در ایران امروز وضعیتی عجیب است، سال‌هاست که دیگر خبری از شمارگان 10 هزار تایی کتاب و چند صد هزار تایی مطبوعات نیست و مخاطب چندان رغبتی به خرید کتاب ندارد، آمارهای سرانه مطالعه در ایران راضی کننده نیست و به نظر میرسد نسبت میان مخاطب و کتاب رفته رفته با افزایش قیمت این کالا کمتر و کمتر می‌شود تا جاییکه کتاب و مصرف کننده هر دو نیازمند یارانه‌های دولتی شده‌اند تا این پیوند را هر چند نا مستحکم ولی زنده نگاه دارند.
وضعیت کتاب و کتابخوانی در ایران امروز وضعیتی عجیبی است؛ زیرا از یک سو با ناشران و فعالان این بازار مواجه هستیم که از کمبود فروش و اقتصاد نامناسب این بازار گلایه دارند و برخی نیز فریاد سر داده و راه خروج از این بازار را در پیش گرفته‌اند و از سوی دیگر با آمارهای عجیثب و غریب انتشار کتاب در شبکه‌های زیرزمینی و گردش مالی میلیاردی آن در سال روبرو هستیم، آمارهایی که به یمن کشف و ضبط قانونی انبارهای قاچاق کتاب به دست آمد و باورهای نشر را به چالش کشید.
اینکه کدام یک از دو روی این سکه روی واقعی بازار نشر در ایران است، سؤالی سخت است و شاید نتوان پاسخ مناسبی برای آن پیدا کرد و شاید هم هر دوی این موقعیت‌ها واقعیت بازار نشر ایران را نشان می‌دهد.
به هر حال ویترین رسمی فروش کتاب در ایران یعنی کتابفروشی‌ها سال‌هاست که در رقابت با دیگر صنوف خود را بازنده احساس می‌کنند بازندگانی که یا به یمن عشق و علاقه‌شان هنوز پشت دخل مغازه‌ها نشسته‌اند و کتاب می‌فروشند و یا در کنار کتاب به فروش کالاهایی دیگر از جمله لوازم التحریر، اکسسوری و … می‌‍‌پردازند تا حال خوش بازار این کالاها ناخوش احوالی کتاب را پنهان کند.
با این حال در دو سال گذشته به نظر میرسد که پاندمی کرونا و فراغت پیش آمده در سایه قرنطینه‌های خانگی فروش کتاب را ببیشتر کرده و مخاطبان بیشتری به خوانش کتاب روی آورده‌اند. این را می‌توان در آمارهای فروش طرح‌های فصلی خانه کتاب نیز دید. البته برخی از کتابفروشان معتقدند که این افزایش فروش بیشتر شامل حوزه کتاب‌های عمومی است و در دیگر حوزه‌ها این آمار و ارقام کمتر به چشم می‌خورد.
مجتبی طالقانی، مدیر کتابفروشی سیمای دانش، از جمله این افراد است، وی گفت: فروش کتاب‌های دانشگاهی کاهش داشته است، دو سال است که دانشگاه‌ها مجازی برگزار می‌شوند و کتابفروشی‌هایی چون ما که تخصصی هستند، با کاهش قابل توجه مخاطب روبرو بوده‌اند.
مدیر کتابفروشی سیمای دانش: کاهش 40 درصدی فروش کتب‌های دانشگاهی
وی ادامه داد: فروش کتاب‌های دانشگاهی در دو سال گذشته بیشتر از 40 درصد کاهش داشته است.از سوی دیگر در حوزه تولید نیز با ریزش مواجه بوده‌ایم. هم در حوزه تالیف و هم در حوزه تجدید چاپ.
طالقانی البته همه این موارد را مختص به شیوع کرونا ندانست و گفت: 30 درصد از این اتفاقات به علت کرونا و مسائل ناشی از آن است، مابقی به تورم و عدام توانایی در خرید کتاب باز می‌گردد، کتاب‌های دانشگاهی بیش از 55 درصد و در مواردی 100 درصد گران شده‌اند، طبیعی است که دانشجویان توانایی خرید کتاب را نداشته باشند.
این کتابفروش گفت: البته کل بازار از این قاعده پیروی نمی‌کند، در حوزه کتاب‌های عمومی همکاران ما از رونق خوبی بهره‌مند شده‌اند. نمایشگاه کتاب مجازی هم فروش خوبی را برایشان رقم زد.
اما فرشته سنگری، مدیر کتابفروشی «افرا کتاب»، نظری متفاوت دارد، او که در حوزه کتاب‌های عمومی فعالیت می‌کند، گفت: طی دو سال گذشته متوجه رشد مشهودی در زمینه فروش کتاب نشده است.
مدیر افراکتاب: نمی‌توان ادعا کرد کرونا مردم را کتابخوان کرده است
وی ادامه داد: فروش کتاب به مانند گذشته است، چندان بر تعداد آن افزوده نشده است، اینگونه نیست که بتوان ادعا کرد کرونا موجب شده تا مردم کتابخوان شوند. اتفاقا ًدر دو سال متغیرهایی چون افزایش قیمت موجب شده است تا تعداد کتاب‌های فروخته شده کاهش پیدا کند.
سنگری همچنین با اشاره به تعطیلاتی که ستاد کرونا کتابفروشی‌ها را نیز مشمول آن کرده است، یادآور شد: در این ایام که چندبار در سال تکرار شد، فروش ما به یک‌سوم رسید؛ حتی در برخی ایام نزدیک به صفر بود؛ چون ما تنها از طریق مجازی می‌توانستیم کتاب بفروشیم. این برای من جبران‌ناپذیر است. بسیاری از چک‌های ما که روی درآمدزایی برای آن حساب کرده بودیم، پاس نشد. از سوی دولت نیز هیچ حمایتی نشدیم.
طرح‌های فصلی بیشتر فریب‌دهنده است
سنگری طرح‌های فصلی حمایت از کتابفروشی‌ها را نیز نوعی گول زدن کتابفروشی‌ها دانست و ادامه داد: فروش یک ماه یک کتابفروشی را با سه میلیون تومان یارانه‌ای که می‌دهند، چگونه می‌توان حمایت کرد؟ این بیشتر فریب دادن است. ما تنها برای رضایت مشتریانمان از این طرح‌ها استفاده می‌کنیم. نمایشگاه مجازی کتاب نیز که ضربه نهایی را به کتابفروشان زده است؛ چون ناشران کتاب را با تخفیف می‌فروختند اما مشتریان ترجیح می‌دادند از نمایشگاه خرید کنند.
با وجود اینکه مدیر کتابفروشی افرا معتقد است که کرونا و خانه‌نشینی‌های اجباری تأثیری روی فروش کتاب و مطالعه مردم نگذاشته است، عبدالکریم جربزه‌دار، مدیر کتابفروشی اساطیر که عمری را در این راه صرف کرده معتقد است که چنین نیست.
مدیر کتابفروشی اساطیر: مطالعه در حوزه عمومی رمان و ادبیات افزایش داشته است
جربزه‌دار به تسنیم گفت: در حوزه کتاب‌های عمومی، سرگرمی، زبان و … فروش بیشتر شده است، اما در حوزه کتاب‌های متون و پژوهشی فروش کتاب کاهش یافته و مطالعه نیز در این زمینه کاهش داشته است.
وی اضافه کرد: البته اینکه مردم بیشتر به سمت مطالعه کتاب آمده‌اند، کتمان‌پذیر نیست ولی اینگونه نبوده که آمارها را جابه جا کند، چرا که فعالیت چاپخانه‌ها و لیتوگرافان تغییر چندانی نداشته است.
به گفته جربزه‌دار؛ کتابفروشی ما در حوزه رمان، شعر نو، کتاب‌های روان‌شناسی و علوم اجتماعی با افزایش فروش مواجه بوده است، اما در حوزه متون و تاریخ چندان تغییری نداشتیم، زیرا مطالعه این حوزه نیازمند آرامش است که در دوران کرونا مقدور نیست.
مدیر کتابفروشی قدیانی: رشد رو به جلوی کتاب کودک و نوجوان در کرونا
به نظر میرسد علاوه بر افزایش فروش و مطالعه در حوزه کتاب‌های عمومی، کتاب‌های کودک و نوجوان نیز با توجه به تعطیلی مدارس، فرصت بیشتر برای فراغت و … با فروش بیشتری مواجه شده باشند. نادر قدیانی، مدیر انتشارات و کتابفروشی قدیانی در این زمینه گفت: پاسخ به این سوال که آیا کتاب‌های کودک و نوجوان در دوران کرونا با افزایش فروش مواجه شده است، در یک کلمه بله است.
قدیانی: حذف ناشر نماها به یمن حضور کرونا از بازار نشر
وی افزود: اما در توصیف شرایط باید گفت، در دو سال گذشته رشد رو به جلویی را درحوزه کتاب‌های عمومی و کودک و نوجوان شاهد بوده‌ایم. اما این رشد به معنای رشد مثبت شدن روند و آمار مطالعه نیست.
قدیانی در توضیح بیشتر تصریح کرد: در دو سال گذشته کرونا، تورم و گرانی لحظه به لحظه کاغذ گلاسه و تحریر موجب شده است که نشر نسبت به چندسال گذشته به سمت و سوی حرفه‌ای بودن حرکت کند. تعداد بسیاری که نشر را به عنوان یک شغل سرگرم‌کننده و تفریحی برای خود انتخاب کرده بودند و شغل اصلی‌شان این نبود، از دنیای نشر بیرون رفته‌اند. تعداد ناشران بسیار اندکی که شاید در کل کشور به 70 ناشر هم نرسند، فعالیت جدی‌تری پیدا کرده‌اند و فروش کتاب‌هایشان نیز بیشتر شده این دلیلی بر بالاتر رفتن مطالعه در حوزه کودک و نوجوان شده‌است.
وی ادامه داد: بنابراین اگر بپذیریم که مثلا 20 درصد فروش کتاب‌های کودک و نوجوان افزایش داشته است، از این 20 درصد، 50 درصد تحت شرایط کرونا بوده و 45 درصد نیز به دلیل نبود ناشرنماها در بازار و ویترین مناسب برای کتاب‌های ناشران حرفه‌ای است.
قدیانی گفت: از آنجا که ما چند هزار ناشر نما در حوزه نشر داشته و داریم، وقتی این ناشرنماها آثارشان در بازار نباشد، و تخفیف‌های بالا وجود نداشته باشد، فضا برای مشاهده و انتخاب آثار قابل توجه باز می‌شود.به نظر من اکنون در آغاز کتابخوانی در حوزه کودک و نوجوان قرار داریم دولت و وزرات آموزش و پرورش با تبیین سیاست‌های صحیح می‌تواند مطالعه در حوزه کودک و نوجوان را افزایش دهد.
